Μπενάκειο

Το Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο στεγάζεται σε μια οικία που χτίστηκε το 1742 και είναι από τα πιο αξιόλογα ιστορικά κτίρια της Καλαμάτας (Παπάζογλου 6). Το κτίριο δωρήθηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία από τον Αντώνιο Μπενάκη, ιδρυτή του ομώνυμου μουσείου στην Αθήνα. Το μουσείο λειτούργησε για πρώτη φορά το 1971, όμως υπέστη μεγάλες ζημιές από το σεισμό του 1986. Η συντήρηση του κτιρίου και η μελέτη επανέκθεσης των ευρημάτων διήρκεσαν έως το 1995, οπότε το μουσείο άνοιξε ξανά τις πύλες του για το κοινό. Η έκθεση διαρθρώνεται σε δύο επίπεδα. Στο δεύτερο όροφο του μουσείου εκτίθενται τα ευρήματα που καλύπτουν τα προϊστορικά και τα πρώτα ιστορικά χρόνια της Μεσσηνίας, ενώ στο ισόγειο βρίσκονται τα ευρήματα που αφηγούνται την ιστορία της περιοχής από τα κλασικά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Η περιήγηση ξεκινά από την αίθουσα 1 του δευτέρου ορόφου, που περιέχει ευρήματα από τα Νιχώρια, δυτικά της Καλαμάτας. Εκεί ανασκάφηκε ένας οικισμός που βρισκόταν σε στρατηγική θέση και κατοικούνταν σχεδόν διαρκώς από τη μεσοελλαδική εποχή (2η χιλιετία π.Χ.) έως και τους βυζαντινούς χρόνους (13ος αι. μ.Χ.). Κοντά στον οικισμό η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα μυκηναϊκό θολωτό τάφο με πλούσια κτερίσματα. Η προθήκη 1, δεξιά της εισόδου, περιέχει τα κεραμικά ευρήματα του τάφου: δύο πιθαμφορείς, ένα κύπελλο που θυμίζει τα γνωστά χρυσά κύπελλα του Βαφειού, μια κύλικα, ψευδόστομους αμφορείς και φλασκιά, που χρονολογούνται από το 1500 έως το 1200 π.Χ. Στον ίδιο τάφο βρέθηκαν ένα μελαμβαφές κύπελλο και μια λήκυθος, που χρονολογούνται από τον 5ο αι. π.Χ. Η παρουσία τους στον τάφο υποδηλώνει ότι ίσως να χρησίμευε ως χώρος λατρείας κατά τους κλασικούς χρόνους. Ακολουθεί η προθήκη 2, όπου εκτίθενται χάλκινα ευρήματα από τον ίδιο τάφο. Τα περισσότερα βρέθηκαν σε κυκλικό λάκκο που ήταν σκαμμένος στο δάπεδο και για να μην ξαναχρησιμοποιηθούν είχαν υποστεί έντονες παραμορφώσεις. Ανάμεσά τους θα δείτε εγχειρίδια, έναν καθρέφτη και ένα λυγισμένο ξίφος, η απόληξη της λαβής του οποίου είναι επενδυμένη με λακωνικό βασάλτη λίθο. Στο κεντρικό τμήμα της προθήκης θα δείτε μια λεκάνη με προχοή, φιάλες, ένα ταινιωτό έλασμα από χείλος σκεύους με σπειροειδή διακόσμηση και μία πρόχου. Στο δεξί τμήμα εκτίθενται τριχολαβίδες, αιχμές βελών και ένας δίσκος ζυγού με τη σχεδιαστική αναπαράστασή του. Στην εντοιχισμένη προθήκη που ακολουθεί (3) εκτίθενται σφραγιδόλιθοι που βρέθηκαν στο θολωτό τάφο (αρ. 1-12) και στον οικισμό (αρ. 13-16) των Νιχωρίων. Οι σφραγιδόλιθοι του τάφου είναι παλαιότεροι (1600-1370 π.Χ. περίπου) και θυμίζουν τους αντίστοιχους κρητικούς. Είναι κατασκευασμένοι από πολύτιμους λίθους, αχάτη, σάρδιο και υαλόμαζα, ενώ δύο από αυτούς είναι δεμένοι με χρυσό. Εντυπωσιακός είναι ο χρυσόδετος σφραγιδόλιθος από σάρδιο (αρ. 837). Οι σφραγιδόλιθοι που προέρχονται από τον οικισμό είναι απλούστεροι και νεότεροι (1300-1200 π.Χ.). Στις παραστάσεις τους θα διακρίνετε διάφορες μορφές ζώων, όπως ένα γρύπα, υδρόβια πτηνά, ταύρους, λιοντάρια που κατασπαράζουν ταύρους, αίγαγρους, καθώς επίσης και μία αντρική μορφή, και διάφορα άλλα διακοσμητικά μοτίβα. Η προθήκη 4 περιέχει κοσμήματα από το θολωτό τάφο και τον οικισμό στα Νιχώρια, που χρονολογούνται από το 1500 έως το 1200 π.Χ. Αξίζει να προσέξετε τη λίθινη μήτρα που χρησίμευε για την κατασκευή κοσμημάτων, αλλά και τα κοσμήματα αρ. 856, με χάντρες από σάρδιο και αμέθυστο, και αρ. 844, από υαλόμαζα και σάρδιο. Στη δεξιά πλευρά της προθήκης ξεχωρίζει μια εντυπωσιακής λεπτότητας σύνθεση από απλές και ανάγλυφες χάντρες. Η ποιότητα και ο πλούτος των ευρημάτων του θολωτού τάφου στα Νιχώρια έχει οδηγήσει τους μελετητές στο συμπέρασμα ότι φιλοξενούσε νεκρούς ανώτερης κοινωνικής θέσης. Στην προθήκη 5 εκτίθεται ένας χάλκινος κρατήρας που βρέθηκε σε θολωτό τάφο στο Χαροκοπειό (1500-1400 π.Χ.), ενώ η προθήκη 6 φιλοξενεί ένα δεύτερο χάλκινο κρατήρα μυκηναϊκής εποχής από το Χανδρινό. Η αίθουσα 2, δεξιά της αίθουσας 1, περιέχει κυρίως ευρήματα από τον οικισμό στα Νιχώρια, που χρονολογούνται από τη μυκηναϊκή και πρωτογεωμετρική περίοδο. Στο πρώτο τμήμα της μεγάλης προθήκης 7 εκτίθενται θραύσματα αγγείων, καθώς και ακέραια αγγεία καθημερινής χρήσης. Εκτίθενται, επίσης, χάλκινα και οστέινα αντικείμενα, πήλινα και στεάτινα σύνεργα υφαντουργίας, λίθινα εργαλεία και αιχμές βελών. Τέλος, από τα μυκηναϊκά ειδώλια, κυρίως γυναικεία, που επίσης θα δείτε εδώ, ξεχωρίζει το σύμπλεγμα δύο μορφών που πιθανόν είναι παλαιστές. Στη μικρή προθήκη 8 θα δείτε εντυπωσιακά κοσμήματα από μπλε υαλόμαζα, πιθανόν ανατολικής προέλευσης, από το θολωτό τάφο στον Δάρα, στη βορειοδυτική Μεσσηνία. Η γωνιακή προθήκη 9 περιέχει ευρήματα από τους τάφους που ανασκάφηκαν στα χωριά Καρποφόρα και Ριζόμυλο, κοντά στα Νιχώρια, και χρονολογούνται από τα τέλη του 17ου αι. έως τα τέλη του 13ου αι. π.Χ., μεταξύ των οποίων θα δείτε ένα κύπελλο του τύπου του Βαφειού (αρ. 580), ένα χάλκινο διπλό πέλεκυ (αρ. 42), ένα χρυσό δαχτυλίδι, χρυσούς ρόδακες, ανάγλυφες χάντρες χρυσού, και σφραγιδόλιθους από σάρδιο και στεατίτη. Η απέναντι γωνιακή προθήκη (10) περιλαμβάνει εκθέματα από το θαλαμωτό τάφο που ανασκάφηκε στην τοποθεσία Βαθύρεμα. Ο τάφος πιθανόν ήταν μυκηναϊκός και επαναχρησιμοποιήθηκε κατά τον 8ο και 5ο αι. π.Χ. Ανάμεσα στα άλλα, θα δείτε το χείλος ενός κιονωτού κρατήρα, μια ερυθρόμορφη πελίκη, μελαμβαφή αγγεία, σκύφους και μόνωτα κύπελλα. Η αίθουσα 3, αριστερά της αίθουσας 1, είναι αφιερωμένη στην ακρόπολη της Μάλθης, που ανασκάφηκε κοντά στο χωριό Βασιλικό, στα βόρεια της Μεσσηνίας. Πρόκειται για μια οχυρωμένη προϊστορική ακρόπολη που άκμασε από το 2000 έως το 1600 π.Χ. Στην προθήκη 11 θα δείτε αντιπροσωπευτικά αγγεία καθημερινής χρήσης της μεσοελλαδικής εποχής και των μυκηναϊκών χρόνων, μελανά, τεφρά και αμαυρόχρωμα μινυακά αγγεία, όπως ένα διπλό αγγείο με προχοή (αρ. 3855), ένας κέρνος (αρ. 3870), θήλαστρα και ένα χειροποίητο αγγείο με εγχάρακτη διακόσμηση. Η παρουσίαση των ευρημάτων από τη Μάλθη συνεχίζεται στην προθήκη 12, όπου εκτίθενται τα λίθινα αντικείμενα. Τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιούνταν για τις αγροτικές και ξυλουργικές εργασίες των κατοίκων της περιοχής, για την κατεργασία των δερμάτων και την επεξεργασία των οστών. Οι λίθινες πλάκες που θα δείτε χρησίμευαν ως πώματα μεγάλων αποθηκευτικών πίθων, ενώ δε λείπουν και τα εργαλεία από οψιανό και πυριτόλιθο. Η γυάλινη προθήκη στο τέλος της αίθουσας (13) φιλοξενεί ένα νεολιθικό ειδώλιο από πρασινωπό μάρμαρο με τη χαρακτηριστική στεατοπυγία, τους υπερτονισμένους δηλαδή γλουτούς. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα που βρέθηκαν στην ακρόπολη της Μάλθης. Η προθήκη 14 περιέχει τα οστέινα αντικείμενα από τον ίδιο οικισμό. Πρόκειται για κέρατα ελαφιού που έχουν διαμορφωθεί σε αξίνες, δόντια αγριόχοιρων που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή οδοντόφρακτων μυκηναϊκών κρανών, ένα εγχάρακτο τμήμα πυξίδας, περίαπτα και λοιπά αντικείμενα από ελεφαντόδοντο. Στην τελευταία προθήκη αυτής της αίθουσας (15) θα δείτε χαρακτηριστική κεραμική από την περιοχή, καθώς και ένα σφράγισμα από το σημαντικό μέγαρο που ανασκάφηκε στη συνοικία Ακοβίτικα της Καλαμάτας και χρονολογείται από την πρωτοελλαδική περίοδο. Στην αίθουσα 4 παρουσιάζονται τα πιο πρόσφατα ευρήματα από διάφορες περιοχές της Μεσσηνίας. Ξεκινώντας από τα δεξιά, η προθήκη 16 περιέχει μυκηναϊκά ευρήματα που ήρθαν στο φως στις δεκαετίες 1980 και 1990, από τους θολωτούς τάφους που βρέθηκαν στο Ψάρι και στον Χαλκιά της επαρχίας Τριφυλίας, στα Διόδια της επαρχίας Μεσσήνης, και από το θαλαμωτό τάφο στον Αριστομένη της επαρχίας Μεσσήνης (15ος-12ος αι. π.Χ.). Από τα κεραμικά ευρήματα αξιοπρόσεχτα είναι τα ρυτά αρ. 4146 και αρ. 4148. Θα δείτε, επίσης, μια χάλκινη περόνη και ένα χάλκινο εγχειρίδιο, αιχμές βελών από πυριτόλιθο και χάλκινα καρφιά με χρυσή επένδυση στην κεφαλή, που προφανώς προέρχονται από εγχειρίδια. Η προθήκη 17, που ακολουθεί, περιέχει ευρήματα από τη μυκηναϊκή νεκρόπολη στην τοποθεσία Ελληνικά στην περιοχή της Άνθειας, όπου ήρθαν στο φως συστάδες μυκηναϊκών θαλαμωτών τάφων (1400-1200 π.Χ.). Οι περισσότεροι είχαν συληθεί ήδη από την αρχαιότητα, ενώ ορισμένοι είχαν χρησιμοποιηθεί και ως οικίες κατά την πρωτογεωμετρική περίοδο και τους ελληνιστικούς χρόνους. Από τα κεραμικά ευρήματα ξεχωρίζουν η πρόχους με το προτεταμένο χείλος (αρ. 4000), ο ψευδόστομος αμφορίσκος (αρ. 3999), οι χάντρες από φαγεντιανή και, τέλος, τα γυναικεία ειδώλια διαφόρων τύπων. Αριστερά της προθήκης βρίσκεται η μακέτα του μυκηναϊκού θαλαμωτού τάφου 6, από τα Ελληνικά της Άνθειας, που θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τη μορφή που είχαν οι θαλαμωτοί τάφοι, το πιο διαδεδομένο είδος τάφου στα μυκηναϊκά χρόνια. Στο κέντρο της αίθουσας, η γυάλινη προθήκη 18 περιέχει χρυσά κοσμήματα που προέρχονται από τη νεκρόπολη των Ελληνικών και το θολωτό τάφο στη θέση Ράχες (16ος-14ος αι. π.Χ.). Στο κέντρο της προθήκης θα δείτε δύο σφραγιστικά δαχτυλίδια: το ένα φέρει παράσταση άρματος που το σέρνουν φτερωτά άλογα (αρ. 3995) και το άλλο σκηνή από ταυροκαθάψια (αρ. 4048). Από τα υπόλοιπα ευρήματα της προθήκης αξίζει να προσέξετε τις χάντρες σε διάφορα σχήματα και μια ωτογλυφίδα με κοκκιδωτή διακόσμηση (αρ. 3994). Πάνω από την προθήκη 19 υπάρχει σχεδιαστική αναπαράσταση της αρχαϊκής οικίας που βρέθηκε στο Κοπανάκι (550 π.Χ.) και τμήματος της στέγης από την ίδια οικία, η οποία καταστράφηκε από φωτιά το 470 π.Χ., στη διάρκεια μιας εξέγερσης των ειλώτων. Η προθήκη 19 φιλοξενεί ευρήματα από την οικία, όπως ένα πήλινο γουδί, υφαντικά βάρη, έναν τριπτήρα, τμήμα πίθου με λαβή σε σχήμα φιδιού, και καμένα τμήματα της στέγης, που ήταν στρωμένη με άχυρα και πηλό. Η προθήκη 20 περιέχει ευρήματα που βρέθηκαν από κατοίκους της Μεσσηνίας και παραδόθηκαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ένα εξαιρετικό χάλκινο ειδώλιο ιππόκαμπου, μυθικού ζώου με μορφή αλόγου και ψαριού, από τα Ακοβίτικα, ένας εντυπωσιακός νεολιθικός πέλεκυς από σπαρτιατικό βασάλτη, ειδώλια, και μια χάλκινη πόρπη με διακόσμηση σειρήνας. Η τελευταία προθήκη της αίθουσας (21) περιέχει ευρήματα από το ιερό του ποταμού Πάμισου, που λατρευόταν ως ιαματική θεότητα και, σύμφωνα με τον Παυσανία, στις πηγές του γιατρεύονταν τα μικρά παιδιά. Το ιερό του ανασκάφηκε στον Άγιο Φλώρο, όπου βρέθηκε μεγάλος αριθμός από αναθηματικά μικροσκοπικά αγγεία, τα πιο αντιπροσωπευτικά από τα οποία εκτίθενται εδώ. Έξω από την προθήκη έχει τοποθετηθεί μια στήλη αφιερωμένη στο θεό Πάμισο, που εδώ απεικονίζεται με μορφή ταύρου. Κατεβαίνοντας στο ισόγειο, όπου συνεχίζεται η έκθεση, θα δείτε στον προθάλαμο του ορόφου μια προθήκη με κεραμική από διάφορες περιοχές της Μεσσηνίας και στο κλιμακοστάσιο αμφορείς που έχουν βρεθεί στη θαλάσσια περιοχή της Καλαμάτας. Στην αίθουσα 1 του ισογείου, ξεκινώντας από την αριστερή πλευρά, θα δείτε κεφαλές από αγάλματα των ρωμαϊκών χρόνων, θραύσματα από τραπεζοφόρα, ένα μαρμάρινο ακέφαλο άγαλμα του λεγόμενου τύπου της Ήρας Borghese, που βρέθηκε στην Κυπαρισσία και αποτελεί πιθανόν ρωμαϊκό αντίγραφο κάποιου παλαιότερου έργου, και ένα μαρμάρινο γυναικείο κορμό με το κέρας της Αμάλθειας από το χωριό Πεταλίδι, όπου βρισκόταν η αρχαία Κορώνη. Στη δεξιά πλευρά της αίθουσας θα δείτε μια μαρμάρινη ενεπίγραφη ερμαϊκή στήλη με ένθετη κεφαλή νέου από την αρχαία Μεσσήνη, του 2ου αι. μ.Χ. Η αίθουσα 2 του ισογείου είναι αφιερωμένη στα ταφικά έθιμα. Ανάμεσα στα άλλα επιτύμβια μνημεία, ξεχωρίζει μια μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφη παράσταση νεκρόδειπνου, που φέρει την επιγραφή «Θεόφιλος Αλεξάνδρου Χαίρε» και προέρχεται από την Καλαμάτα. Στην αίθουσα 3, ξεκινώντας από τα δεξιά, θα δείτε δύο μαρμάρινες βάσεις από περιρραντήρια και μια μαρμάρινη πλάκα με τρεις κοιλότητες, που χρησίμευαν ως μονάδες μέτρησης. Η στήλη από ασβεστόλιθο που εκτίθεται στη συνέχεια έχει χαραγμένα δύο ψηφίσματα της αρχαίας Θουρίας, λείψανα της οποίας έχουν βρεθεί κοντά στη νεκρόπολη των Ελληνικών. Στο κέντρο της αίθουσας έχει τοποθετηθεί μια βάση αγάλματος με ανάγλυφη διακόσμηση, που βρέθηκε στην ακρόπολη της Κορώνης και χρονολογείται από τα κλασικά χρόνια. Στην ίδια αίθουσα θα δείτε τέσσερα κιονόκρανα, τρία ιωνικά και ένα δωρικό. Στην τελευταία αίθουσα του ισογείου (4) εκτίθενται τμήματα ψηφιδωτών δαπέδων από ρωμαϊκές οικίες. Στους τοίχους θα δείτε τρία τμήματα από το ψηφιδωτό δάπεδο που βρέθηκε στην περιοχή του Δεσύλλα, ενώ στο δάπεδο ένα ψηφιδωτό από την Κορώνη. Το τελευταίο φέρει κεντρικό μετάλλιο με παράσταση Διονύσου με σάτυρο και πάνθηρα, ενώ τριγύρω εικονίζονται θεατρικές μάσκες, σκηνές αρένας, κάνθαροι και ένας πάνθηρας, σκηνές δηλαδή που σχετίζονται με τη λατρεία του Διόνυσου. Ερυθρόμορφη πελίκη (Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας). Το Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας στεγάζεται σε ένα από τα ιστορικά κτίρια της πόλης. Σφαιρικός αμφορέας (Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας). Χάλκινο ειδώλιο ιπποκάμπου (Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας). Άποψη της αίθουσας του ισογείου του Μπενάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Καλαμάτας, όπου εκτίθενται επιτύμβια μνημεία. Μερική άποψη της πρώτης αίθουσας του Μπενάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Καλαμάτας, όπου εκτίθενται ευρήματα από μυκηναϊκό θολωτό τάφο. Χρυσόδετος σφραγιδόλιθος του 15ου-14ου αι. π.Χ. (Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας). Περίαπτο από μπλε υαλόμαζα (Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας).